Solved question paper for SST Mar-2017 (PSEB 10th)

Question paper 1

1. 1.. Name the industlirs in Which Mica is used as raw mater

   Answer:

2. 2. Which city of India is knorvn as Silicon Valley?

   Answer:

3. 3. Where is 'Raii Coach Factory' located in punjab ?

   Answer:

4. 4. What is meantby 'Trans Himalaya'?

   Answer:

6. 5. What are the causes of low Sex Ratio in India ?

   Answer:

7. 6. Give a brief description of the means of irrigation in India. 

   or

   "Why is the Budget in India known as a gamble of Monsoon winds" ? Discus

   Answer:

8. 7. Show on the maP of India :

   (i) Region of Black Soil

   (ii) MountAbu

   (iii) AravaliMountain

   (iv) Iron Ore Producing area

   (v) Jharkhand.

   Answer:

9. 8. What is meant bY Inflation ?

   Answer:

11. g.Which are the important means of Transport in lndia?

    Answer:

12. 10. What is meant by Green Revolution ?

    Answer:

13. 11. What is meant by foreign trade ?

    Answer:

14. 12,Write two ditficulties of small scale industries?

    Answer:

16. 13. Who is the Chairman of Planning Commission ?

    Answer:

17. 14. What is the difference between National lncome and domestic Income ?

    Answer:

18. 15. Highlight the main sources of Power in India'

    Answer:

19. 16. What is the importance of foreign trade in Indian Econorny ?

    Answer:

21. 17. What is meant by 'Sapt sindhu'?

    Answer:

22. 18. When and where was Guru Nanak ji born ?

    Answer:

23. 19. Why was the Ghaddar Movement founded ?

    Answer:

24. 20.Write about the foundation of Ramdaspura or Amritsar.

    Answer:

26. 21.Write about the battle of Chapparchiri (Sirhind)?

    Answer:

27. Describe the principles of the Khalsa Panth'

    or

    Describe Babur's conquest of Punjab'

    Answer:

28. 23. Fill in the map of Punjab (Before 1947 A.D.) :

    i) ChamkaurSahib

    ii) Sirhind

    iii) Multan

    (iv) Baddowal

    (v) Chillianwala

    Answer:

29. 21. When did the Indian Constitution come into force ?

    Answer:

31. 25. Whet do you mean by Political Party ?

    Answer:

32. 26. What should be the age required to becorne the President of India ?

    Answer:

33. 27. Which is the highcst court of justice in India ?

    Answer:

34. 28. Enumerate the number of Permanent members of the Security Council of UNO.

    Answer:

36. 29. Who appoints the Prime Minister ?

    Answer:

37. 30. Explain any three powers of the Parliament'

    Answer:

38. 31. Mlention any three policies and pro-urammes of the Shiromani Akali Dal.

    Answer:

39. 32. Write a brief note on the policy of Non-Alignment of India'

    Answer:

41. 

    Answer:

42. 

    Answer:

43. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    1. ਅਬਰਕ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਿਸ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

    Answer:

    ਬਿਜਲੀ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ 

44. 2. ਭਾਰਤ ਦੀ ‘ਸਿਲੀਕੋਨ ਘਾਟੀ ਕਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?

    Answer:

    ਬੰਗਲੌਰ ਨੂੰ 

46. 3. ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ‘ਰੇਲ ਕੋਚ ਫੈਕਟਰੀ ਕਿਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ?

    Answer:

    ਕਪੂਰਥਲੇ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ 

47. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    4. ਟਰਾਂਸ ਹਿਮਾਲਿਆ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਟਰਾਂਸ ਹਿਮਾਲੀਆ :- ਹਿਮਾਲੀਆ ਪਰਬਤ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਉਤਰ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਪਾਮੀਰ ਦੀ ਗੰਢ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਮਾਂਤਰ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਇਆ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਜਾਂਦਾ ਭਾਗ ਤੀਬਰ ਵਿਚ ਹੈ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹਨ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤੀ ਹਿਮਾਲੀਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਲ ਲੰਬਾਈ 40 ਕਿੱਲੋ ਮੀਟਰ ਹੈ | ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਸਦੇ ਕੇਂਦਰ ਭਾਗ ਵਿਚ 222 ਕਿ ਮੀ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ ੬੧੦੦ ਮੀਟਰ ਹੈ ਇਸ ਦੀਆਂ ਮੁਖ ਪਰਬਤ ਲੜੀਆਂ ਜਸਕਾਰ , ਕਰਕੁਰਮ, ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਹਨ | ਇਹ ਪਾਰਬਤੀ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਤੇ ਵਲਦਾਰ ਚੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਲਯੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਮਾਉੰਟ ਕੇ  à¨‡à¨¸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸਬ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਉੱਚੀ ਛੋਟੀ ਹੈ |
     

48. 5. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗ-ਅਨੁਪਾਤ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ ?

    Answer:

    ਭਾਰਤ ਦੇ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੋਰ ਤੇ ਕੁਜ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਸੰਭਿਵ ਨਹੀਂ | ਪ੍ਰੰਤੂ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀ ਦਾ ਦਰਜ ਹੇਠਾਂ ਹੋਣਾ ਇਸ ਦਾ ਇਕ ਮੁਖ ਕਾਰਣ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਪਰਿਵਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਹੇਠਲਾ ਦਰਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰਦ ਨੂੰ ਉਚਾ | ਇਸ ਕਾਰਨ ਘੱਟ ਉਮਰ ਵਰਗ ਵਿਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਖਾਨ ਪੀਣ ਦੇ ਦੇਖਭਾਲ ਤੇ ਵੀ ਘੱਟ ਧਾਈਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਫਲਸਰੂਪ ਉਮਰ ਵਰਗ ਵਿਚ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਜੋ ਸਾਲ 1961 ਵਿਚ 976 ਸੀ ਘੱਟ ਕੇ ਸਾਲ 2001 ਵਿਚ 933 ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆਂ | ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜਨਗਣਨਾ ਦੀ ਸਮੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਨਸਬਤ ਘੱਟ ਗਣਨਾ ਕਰਨਾ ਤੇ ਮਾਰਦਾ ਦੀ ਗਣਨਾ ਵੱਧ ਕਰਨਾ, ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਜਨਮ ਡਾਰ ਘੱਟ ਹੋਣਾ ਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਗਰਭ- ਹਤਿਆ |   

49. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ 125-130 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    6. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੰਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਖੂਹ ਤੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲ :- ਖੂਹ ਸਿੰਚਾਈ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਰਲ ਸਾਧਨ ਹਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖੂਹਾਂ ਦੁਵਾਰਾ ਸੰਚਾਈ ਕਰਨਾ ਠੀਕ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੈ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਗਰੀਬ ਹੈ | ਤੇ ਖੂਹ ਪੁੱਤਾਂ ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ | ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਪੰਜਾਬ, ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ, ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਰਾਜਿਸਥਾਨ ਵਿਚ ਖੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿੰਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਸਬ ਤੋਂ ਜਾਂਦਾ ਖੂਹ ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹਨ | ਹੁਣ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਖੁਹਾ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਧਣ ਲੱਗੀ ਹੈ |
    ਤਲਾਬ :- ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤਲਾਬਾਂ ਦੁਵਾਰਾ ਸਿੰਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਣ ਹਨ :-
    i. ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਮੀ ਪਥਰੀਲੀ ਹੈ ਇਸ ਲਯੀ ਇਥੇ ਨਾ ਨਹਿਰਾਂ ਪੁਟੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਖ਼ੂਹ |
    ii. ਇਥੋਂ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਬਰਸਾਤੀ ਹਨ | ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਪਾਣੀ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਇਸ ਤਰਾਂ ਇਥੇ ਸਿੰਜਾਈ ਦੇ ਲਯੀ ਨਾੜੀਆਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ |
    iii. ਇਥੋਂ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਖੱਡੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਖੱਡਿਆਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਤੇ ਉਚੇ ਉਚੇ ਬੰਨ ਬਣਾ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਵਰਖਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਲਾਬ ਖੰਡੇ ਹਨ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਤਲਾਬਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸੰਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |ਖੁਸ਼ਿਕ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਤਲਾਬਾਂ ਤੇ ਨਾਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
    ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਾਂਦਾ ਤਲਾਬ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਰਾਜ ਵਿਚ ਹਨ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਉੜੀਸਾ ਰਾਜ ਵਿਚ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਿੰਜਾਈ ਤਲਾਬਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪੂਰਬੀ ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਕੀਤੇ ਕੀਤੇ ਤਲਾਬਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿੰਜਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ |
    ਨਹਿਰਾਂ :- ਨਹਿਰਾਂ ਸਿੰਜਾਈ ਦਾ ਉਤਮ ਤੇ ਸਸਤਾ ਸਾਧਨ ਮਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨਹਿਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਿੰਜਾਈ ਉਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਦੇ ਮੁਖ ਕਾਰਣ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ :-
     i. ਇਥੇ ਦੇ ਭੂਮੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਨਰਮ ਹੈ | ਇਸ ਲਯੀ ਨਹਿਰਾਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪੁਟੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ |
    ii. ਉਤਰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਬਰਫੀਲੇ ਪਰਬਤਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਵਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਨਹਿਰਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਡਿੰਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ 
    iii. ਇਥੇ ਦੀ ਭੂਮੀ ਉਪਜਾਊ ਹੈ | ਇਸੇ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਸਿੰਜਾਈ ਟੈਕਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਹਿਰਾਂ ਬਣਨ ਦਾ ਖਰਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

51. 7.  ਭਾਰਤੀ ਬਜਟ ਨੂੰ ਮਾਨਸੂਨ ਪੌਣਾਂ ’ਤੇ ਜੂਆ ਕਿਉਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ । 

    Answer:

    " ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਮਾਨਸੂਨ ਪੌਣਾਂ ਦਾ ਜੁਆ ਹੈ " ਇਹ ਕਥਨ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਉਨਤੀ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਸਾਲ ਵਰਖਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੰਡ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾ ਕਿੰਨੀ ਉਪਯੁਕਤ ਹੈ | ਜੇ ਵਰਖਾ ਸਮੇ ਤੇ ਅਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵੰਡ ਤੇ ਮਾਤਰਾ ਵੀ ਠੀਕ ਹੈ ਤਾਂ ਖੇਤੀਬੜੀ ਦੀ ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ 
    ਉਧਾਰਣ ਲਈ ਚੰਗੀ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਕਾਰਣ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵੀ ਚੰਗੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ |
    i. ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਲਈ ਉਚਿਤ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਪਾਹ ਤੇ ਪਟਸਨ ਤੇਲ ਵਾਲੇ ਬੀਜ ਗੰਨਾ ਆਦਿ ਦੀ ਅਧਿਕਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬਧਤ ਉਦਯੋਗ ਵੱਧਦੇ ਹਨ |
    ii. ਚੰਗੀ ਮਾਨਸੂਨ ਨਾਲ ਜਦੋ ਖੇਤੀ ਦੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਧਦੀ ਹੈ |ਇਕ ਪਾਸੇ ਨਿਰਯਾਤ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ਵਧਦਾ ਫੁੱਲਦਾ ਹੈ | ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪਨ ਦਾ ਵਾਧਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਉਨਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
    iii. ਚੰਗਾ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਕਾਰਣ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਬੰਨਾ ਦਾ ਜਲ ਪੱਧਰ ਉਚਾ ਉੱਠਦਾ ਹੈ| ਇਸ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਜਿਥੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਸਹਿਯੋਗ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਓਥੇ ਸਿੰਜਾਈ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਡੁਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਹਾਲਚਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | 
           à¨‡à¨¸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਜੇ ਵਿਚਾਰ ਸੰਚਾਈ ਸਾੜਨਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਅਸੀਂ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਕਮੀ ਵਿਚ ਵੀ ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ, ਕਿਉਕਿ ਕਯੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ | ਇਸ ਲਯੀ ਮਾਨਸੂਨ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਰ ਇਕ ਵਰਗ ਅਤੇ ਇਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ | ਜੇ ਮਾਨਸੂਨ ਠੀਕ ਹੈ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ | ਇਸ ਲਯੀ ਭਾਰਤੀ ਬਜਟ ਨੂੰ ਪੌਣਾਂ ਦਾ ਜੁਆ ਕਹਿਣਾ ਠੀਕ ਹੈ |

52. ਭਾਗ-ਅ (ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    8. ਮੁਦਰਾ-ਸਫੀਤੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਕੀਮਤਾਂ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਮੁਦਰਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਵਿਚ ਕਮੀ |
     

53. 9. ਭਾਰਤ 'ਚ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?

    Answer:

    (i) ਰੇਲਵੇ (ii) ਸੜਕ ਯਾਤਾਯਾਤ (iii) ਜਲ ਯਾਤਾਯਾਤ (iii) ਹਵਾਈ ਯਾਤਾਯਾਤ |

54. 10. ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?

    Answer:

    ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਣਕ ਤੇ ਚੋਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਉਸ ਸਾਰੇ ਵਾਧੇ ਤੋਂ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਉਪਜ ਵਾਲੇ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੀ ਨਵੀ ਤਕਨੀਕ ਅਪਨਾਉਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਸੰਭਵ ਹੋਈ |

56. 11. ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਪਾਰ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਪਾਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਿ ਭਾਰਤ ਕਹਿੰਦੇ ਦੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ | 

57. 12. ਲਘੂ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਸਮੱਸਿਆ |

58. 13. ਯੋਜਨਾ ਆਯੋਗ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੌਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

    Answer:

    ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ 

59. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ : 

    14. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?

    Answer:

    ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ :- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ ਅਰਜਿਤ ਸਾਧਨ ਆਮਦਨ ਹੈ |
    ਘਰੇਲੂ ਆਮਦਨ :- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚੋ ਜੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸੁੱਧ ਸਾਧਨ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਆਮਦਨ ਬਚੇਗੀ ਉਸ ਘਰੇਲੂ ਆਮਦਨ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ ਭਾਵ : 
    ਘਰੇਲੂ ਆਮਦਨ = ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ - ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਧਾਰਨ ਆਮਦਨ 
    ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਧਾਰਨ ਆਮਦਨ = ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਦੁਵਾਰਾ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸਾਧਨ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਾਧਨ ਆਮਦਨ ਗੈਰ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਘਰੇਲੂ ਸੀਮਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਾਧਨ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਬਦਲੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਾਧਨ ਆਮਦਨ |

61. 15. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੋਮਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਉ ।

    Answer:

    ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਸੋਮੇ ਹਨ 
    ਤਾਪ ਬਿਜਲੀ:-  ਇਹ ਬਿਜਲੀ ਤਾਪ ਬਿਜਲੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਵਿਚੋਂ ਕੋਲੇ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਖ ਸੋਮਾ ਹੈ ਭਾਰਤ ਵੁੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਕੁਲ ਉਤਪਾਦਨ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਚ ਤਾਪ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਹਿਸਾ 63â„… ਹੈ 
    ਜਲ ਬਿਜਲੀ:-  ਇਹ ਬਿਜਲੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਵੇਂਹਦਿਆਂ ਨਦੀਆਂ ਉਤੇ ਡੈਮ ਬਣਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਨੀ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਹੁ ਉਦੇਸ਼ੀ ਨਦੀ ਘਾਟੀ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜਲ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵੱਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ 
    ਪਰਮਾਣੂ ਬਿਜਲੀ:- ਭਰ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਥੋੜੇ ਝੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੈ ਜੋ ਪਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫੀ ਮੰਤਰੀ ਵਿਚ ਖਣਿਜ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ  à¨ªà©à¨°à©°à¨¤à©‚ ਪਰਮਾਣੂ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

62. 16. ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਪਾਰ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?

    Answer:

    ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਪਾਰ ਤੋਂ ਹਰੇਕ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਾਕੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਲਾਭਦਾਇਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖਰੀਦ ਸਕਦੇ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਤੇ ਜਿੰਨੀ ਲਾਗਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ  à¨‰à¨¸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਸਸਤੀਆਂ ਉਪਲਬਧ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਬਾਕੀ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਵੇਕਾਰੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਹ ਵਡੇਰੇ ਨਿਪਿੰਤਾ ਨਾਲ ਭਾਵ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਸਸਤਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ | 

63. ਭਾਗ-(ਇਤਿਹਾਸ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    17. ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਸਪਤ ਸੰਧੂ ਤੋਂ ਭਾਵ 'ਸਤ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਧਰਤੀ'

64. 18. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?

    Answer:

    ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1469 ਵਿਚ ਤਲਵੰਡੀ ਨਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ | ਅੱਜ ਕਲ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | 

66. 19. ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਕਿਉਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ ?

    Answer:

    ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਧਰੋਹ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੁੰਤਰ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ |

67. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    20. ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ ਜਾਂ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅੱਜ ਕਲ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 1570 ਈਂ ਵਿਚ ਏਥੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ ਸੰਤੋਖਸਰ ਨਾਮ ਦੇ ਦੋ ਸਰੋਵਰਾਂ ਦੀ ਪੁਟਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਰਹਹਿ ਕ ਪੁਟਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਨਾ ਅਉਖਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਯੀ ਓਹਨਾ ਨੇ ਇਥੇ ਹੀ ਡੇਰਾ ਲਾ ਲਿਆ । ਕਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲੋਕ ਵੀ ਇਥੇ ਆ ਕ ਵਸ ਗਏ ਅਤੇ ਕੁਜ ਹੀ ਸਮੇ ਵਿੱਚ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸ ਗਿਆ । ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰਾਂ ਨਾਲ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਬਣਾਉਣ ਲਯੀ ਸੀਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕਲ ''ਗੁਰੂ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ'' ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਯੀ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਮਿਲ ਗਿਆ । ਜਿਸ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ।

68. 21. ਚੱਪੜਚਿੜੀ (ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਹਾਲ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਸਰਹੰਦ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਤੰਗ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰਹੰਦ ਵਿਚ ਹੀ ਕੰਧ ਵਿਚ ਹੀ ਚਿਣਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਯੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਇਸ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਜੀਉ ਹੀ ਉਹ ਸਰਹੰਦ ਵਲ ਵਧੀਆ ਹਜਾਂਰਾਂ ਲੋਕ ਉਸ ਦੇ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਆ ਗਏ । ਸਰਹਿੰਦ ਦਾ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸੁੱਚਾ ਨੰਦ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਵੀ 1000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਨਾਲ ਜਾ ਮਿਲਿਆ ਪ੍ਰੰਤੂ ਬੇਡ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਕੋਲ 20,000 ਸੈਨਿਕ ਸਨ । ਸਰਹਿੰਦ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 16 ਕਿ ਮੀ ਪੂਰਬੀ ਵਿਚ ਚੱਪੜਚਿੜੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ 22 ਮਈ 1710 ਈਂ ਨੂੰ ਦੋਹਾ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਘਾਸਮਾਨ ਦਾ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ । ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ । ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਇਕ ਦਰੱਖਤ ਉਤੇ ਟੰਗ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸੁੱਚਾ ਨੰਦ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਮਾਏ ਸਨ ਦੇ ਨੱਕ ਵਿਚ ਨਕੇਲ ਪਾ ਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਜਲੂਸ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ।

69. 22. à¨¬à¨¾à¨¬à¨° ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਬਾਬਰ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉਤੇ ਜਿੱਤ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਇਹ ਲੜਾਈ 1526 ਵੁੱਚ ਬਾਬਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ। ਇਸ ਵਿਚ ਬਾਬਰ ਜੇਤੂ ਰਿਹਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। 
    ਬਾਬਰ ਦਾ ਹਮਲਾ :  à¨¨à¨µà©°à¨¬à¨° 1525 ਵਿਚ ਬਾਬਰ 12000 ਸੈਨਿਕ ਸਾਹਿਤ ਕਾਬੁਲ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਦੌਲਤ ਖਾ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਹਰਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਦਿਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਇਕ ਲੱਖ ਫੌਜ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਉਤਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਨਿਕਲ ਪਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਫੌਜ ਚਾਰ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਅਗੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਫੌਜੀ ਟੁਕੜੀ, ਕੇਂਦਰੀ ਫੌਜ, ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਲਗਭਗ 5000 ਹਾਥੀ ਸਨ । ਦੋਹਾ ਪੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀਪਤ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣਾ ਹੋਇਆ।
    ਯੁੱਧ ਦਾ ਆਰੰਭ : ਪਹਿਲੇ ਅੱਠ ਦੀਨ ਟਾਕ ਕਿਸੇ ਪਾਸਿਓਂ ਕੋਈ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰੰਤੂ 21 ਅਪ੍ਰੈਲ 1526 ਈਂ ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਦੀ ਫੌਜ ਉਤੇ ਬਾਬਰ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬਰ ਦੇ ਟੋਪਚਿਆ ਨੇ ਵੀ ਲੋਧੀ ਫੌਜ ਉਤੇ ਗੋਲੇ ਵਰਸਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਬਾਬਰ ਦੀ ਤੁਲਗਮਾ ਫੌਜ ਦੇ ਅਗੇ ਵੱਧ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਬਾਬਰ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖ ਅਗੇ ਵਾਦ ਕ ਓਹਨਾ ਤੇ ਜਬਰਦਸਤ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿਤਾ । ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਘਿਰ ਗਈਆਂ। ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਵਧ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਿੱਛੇ ਹੱਟ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ । ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋੜੀ ਦੇ ਹਾਥੀ ਜਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਨੂੰ ਦੌੜੇ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ। ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਦੇਖਦੇ ਪਾਣੀਪਤ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ । ਦੁਪਹਿਰ ਟਾਕ ਯੁੱਧ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਹਜਾਂਰਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਉਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ।

71. 23. ਪੰਜਾਬ (1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਭਰੋ :

    (i) ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ

    (ii) ਸਰਹਿੰਦ

    (iii) ਮੁਲਤਾਨ

    (iv) ਬੱਦੋਵਾਲ

    (v) ਚਿਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ।

    Answer:

72. ਭਾਗ-ਸ (ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    24. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਕਦੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ?

    Answer:

    24 ਜਨਵਰੀ 1950 ਨੂੰ 

73. 25. ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਲ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਉਹ ਸਮੂਹ ਜੋ ਇਕ ਸਮਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਵਾਸਤੇ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਲ ਆਖਦੇ ਹਨ |

74. 26. ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਲਈ ਉਮਰ ਕਿੰਨੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?

    Answer:

    35 à¨¸à¨¾à¨² 

76. 27. ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ?

    Answer:

    ਸਰਵ ਉੱਚ ਅਦਾਲਤ 

77. 28. ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਰੀਸ਼ਦ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਸਥਾਈ ਮੈਂਬਰ ਹਨ ?

    Answer:

    5 à¨¸à¨¥à¨¾à¨ˆ ਮੈਂਬਰ 

78. 29. ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ?

    Answer:

    ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ 

79. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ : |

    30. ਸੰਸਦ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਵਿਧਾਨਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ :- ਸੰਸਦ ਸੰਘੀ ਅਤੇ ਸਮਵਾਰਤੀ ਸੂਚੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਉਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ | ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਰਾਜ ਸੂਚੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਉਤੇ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ |
    ਕਰਾਜਪਾਲ ਸ਼ਕਤੀਆਂ : ਸੰਸਦ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਿਸ਼ੀਦ ਨੂੰ ਹਟਾ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੰਸਦ ਮੇਮ੍ਬਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛ ਕੇ , ਧਯਾਨ ਦਵਾਉਣ ਮਤੇ ਰਹੀ ਨਿੰਦਾ ਮਤੇ ਰਹੀ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੂੰ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਚ ਰੱਖਦੀ ਹੈ| 
    ਵਿਤੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ : ਸੰਸਦ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਧੰਨ ਉਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਨਵੇਂ ਕਰ ਲਿਉਂਦੀ ਹੈ ਪੁਰਾਣੇ ਕਰ ਵਿੱਚੋ ਸੋਧ ਕਰਦੀ ਹੈ | ਬਜਟ ਪਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ | 

81. 31. ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀਆ ਨੀਤੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ : ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1920 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ | 2 ਸਤੰਬਰ 1974 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਕਾਰਜ ਸਮੇਤ ਵਿਚ ਇਸ ਦਲ ਦਾ ਇਕ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਗਯਾ | ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ -
    (i) ਗੁਰੂਦਵਾਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਤੇ ਓਹਨਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਨਾ |
    (ii) ਸਿਖਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਕਿ ਓਹਨਾ ਦੇ ਪੰਥ ਦੀ ਅਜਾਦ ਹੋਂਦ ਹੈ |
    (iii) ਗਰੀਬੀ, ਕਮੀ ਤੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ , ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਨਿਆਂਕਾਰੀ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬੀ ਤੇ ਆਮਿਰ ਦੇ ਫਰਕ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ |
    (iv) ਅਨਪ੍ਹੜਤਾ , ਛੂਤ ਛਾਤ  à¨…ਤੇ ਜਾਤੀ ਭੇਦ ਭਾਵ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ |
    (v) ਸਰੀਰਕ ਅਰੋਗਤਾ ਤੇ ਸਿਹਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਪਾਅ ਕਰਨਾ |
     

82. 32, ਭਾਰਤ ਦੀ ਗੁੱਟ-ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਨੀਤੀ ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਗੁੱਟ ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਦਾ ਅਰਥ : ਗੁੱਟ ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸੈਨਿਕ ਸੁਤੰ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਰਹਿਣਾ | ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਮੂਕ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣੇ ਰਹਾਂਗੇ ਸਗੋਂ ਗਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉਤੇ ਫੈਂਸਲੇ ਲੈਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਾਂਗੇ | ਅਸੀਂ ਚੰਗੇ ਦਾ ਚੰਗਾ ਅਤੇ ਬੁਰੇ ਦਾ ਬੁਰਾ ਆਖਾਂਗੇ |
    ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਗੁੱਟ ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਨੀਤੀ ਅਪਨਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਣ : ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੇ ਸਮੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੋ ਮੁਖ ਸ਼ਕਤੀਆਂ-ਅਗਲੋ-ਅਮਰੀਕਨ ਸ਼ਕਤੀ ਗੁੱਟ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਸ਼ਕਤੀ ਗੁੱਟ ਵਿਚ ਵੰਡੀਆਂ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਇਹਨਾਂ ਗੁਟਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਸੀ | ਦੋਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ੀਤ-ਯੁੱਧ ਚਾਲ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਨਵ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ ਭਾਰਤ ਏਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਗੁਟਾਂ ਦੇ ਸੰਗਰਸ਼ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿ ਕੇ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ | ਇਸ ਲਯੀ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਗੁਟਾਂ ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣਾਇਆ |  

Question paper 2

1. 1. What is total geo graphical Area of India ? 

   Answer:

2. 2. What are 'Kal Baishakhi'? 

   Answer:

3. 3. Mention the name of an internationai Airport in punjab?

   Answer:

4. 4. What should be done to increase the fertility of soil ? 

   Answer:

6. 5. Write down the benefits of Dairy Industry in India?

   Answer:

7. 6. Explain the role of energy in the industrializationof the country.

    or

   What problems are arising due to rapid increase in urban population in rnetro cities ?

   Answer:

8. 7. Shoin'on the map of India :

   (i) One area of Laterite Soil

   (ii; Darjeeling

   (iii) HimalayaMountain

   (iv) Coal protlucing area

   (v) Uttarakhand.

   Answer:

9. 8. What is nteant by PovertY line ?

   Answer:

11. 9. Write the name of the sources of electric power in India.

    Answer:

12. 10. Name one advantage of Green revolution.

    Answer:

13. 11. What do you mean by small scale industries ?

    Answer:

14. 12. Mention two major exports of India.

    Answer:

16. 13. What is the duration of 12th five year plan ?

    Answer:

17. 14. What are the techniques adopted by the Govt. to finance its budgetary deficits ?

    Answer:

18. 15. Describe the achievements of plannings.

    Answer:

19. 16. Write a short note on the role of government to encourage the development of industrialization in India.

    Answer:

21. 17. What is the meaning of the term 'Punjab'?

    Answer:

22. 18. When and where Guru Gobind Rai ji was born ?

    Answer:

23. 19. Why was 'the Key Morcha' organised ?

    Answer:

24. 20. Write a brief note on the compilation of the Adi Granth Sahib.

    Answer:

26. 21. What do you know about Maharaja Dalip Singh ?

    Answer:

27. 22. What was the contribution of GuruAngad Dev jito the deveioprnent of Sikh religion ?

    or 

    Describe the early victories of Banda Singh Bahadur.

    Answer:

28. 23. Fill in the map of Punjab (Before t947 A.D.):

    (i) Kartarpur

    (ii) Srunana

    (iii) Kashmir

    (iv) Sabhraon

    (v) Gujarat

    Answer:

29. 24. What is depicted in the Preamble of the Indian constitution ?

    Answer:

31. 25. What do you rnean by public Opinion ?

    Answer:

32. 26.  What is the rninimum age required to become a member of the Lok-Sabha ?

    Answer:

33. 27. Where is the Punjab High Court located ?

    Answer:

34. 28. Enumerate the number of non-permanent members of the Security Council of UNO.

    Answer:

36. 29. Who can appoint Chief Minister ?

    Answer:

37. 30. Explain three powers of the Chief Minister.

    Answer:

38. 31. Mention three policies and prograrnmes of the Indian National Congress.

    Answer:

39. 32. Write a brief note on the Nuclear policy of India.

    Answer:

41. 

    Answer:

42. 

    Answer:

43. (ਭਾਗ-ੳ ਭੂਗੋਲ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    1. ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੁੱਲ ਭੂਗੋਲਕ ਖੇਤਰਫਲ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?

    Answer:

    32,87,263 à¨•à¨¿. ਮੀ. 

44. 2. ਕਾਲ ਵੈਸਾਖੀ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?

    Answer:

    ਵੈਸਾਖ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਚਾਲਾਂ ਵਾਲੇ ਤੂਫ਼ਾਨੀ ਚਕਾਰਵਾਟਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲ ਵੈਸਾਖ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ |

46. 3. ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।

    Answer:

    ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ |

47. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    4. ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?

    Answer:

    ਮਿਟੀ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਸੰਸਾਧਨ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਸੰਰਖ੍ਯਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਪਜਾਊਪਣ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਸਭ ਦੀ ਨੈਤਿਕ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ :
    (i) ਪੰਜਾਬ , ਹਰਿਆਣਾ , ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਪੌਣਾਂ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਲਗਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ |
    (ii)ਪਰਬਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪੋੜੀਦਾਰ ਖੇਤ ਢਾਲ ਦੇ ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਬਣ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਬਣਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | 
    (iii)ਮੈਦਾਨੀ ਭਾਂਗਾ ਵਿਚ ਭੂਮੀ ਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਉਗਾਉਂਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | 
    (iv)ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਫ਼ਸਲ ਚੱਕਰ , ਢਾਲ ਦੇ ਉਲਟ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹੁਣ ਅਤੇ ਗੋਹੇ ਦੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਨਾਲ ਮਿਟੀ ਦੇ ਉਪਜਾਊ ਪੈਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ |
     

48. 5. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਲਾਭ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਤੋਂ ਭਾਵ ਦੁੱਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਪਛੂ ਪਾਲਣ ਤੋਂ ਹੈ | ਅਸਲ ਵਿਚ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਖੇਤੀ ਦਾ ਹੀ ਭਾਗ ਹੈ | ਇਸ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਲਾਭ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ | 
    (i) ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਨਾਲ ਮੌਕੇ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜਗਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਖੇਤੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਚੰਗਾ ਗੁਜਾਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ |
    (ii) ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਤੋਂ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਆਮਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਓਹਨਾ ਦੀ ਖੇਤੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
    (iii) ਦੁੱਧ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਰਨ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪੋਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |

49. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ 125-130 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :  

    6. ਦੇਸ ਦੇ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?

     

    Answer:

    ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਵਿਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ | ਉਦਯੋਗਾਂ ਤੋਂ ਭਾਵ ਓਹਨਾ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਤੋਂ ਹੈ , ਜਿਹੜੇ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਰਹੀ ਚਲਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਸਿਰਫ ਸ਼ਕਤੀ ਰਹੀ ਹੀ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ |
           à¨¶à¨•à¨¤à©€ , ਕੋਲਾ , ਜਾਲ ਤੇ ਪਰਮਾਣੂ ਈਧਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਅੱਜ ਕਲ ਕੁਜ ਸ਼ਕਤੀ ਗੈਰ - ਪ੍ਰੰਪਰਾਗਤ ਸਾਧਨਾ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਜੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਦੇ ਮਾਰਗ ਉਤੇ ਲੈ ਜਾਣ ਚੁਹੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ |
            ਉਦਯੋਗਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਮੁਖ ਸਾਧਣ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਕੋਲਾ ਇਕ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਵੀ ਹੈ | ਲੋਹਾ ਤੇ ਇਸਪਾਤ ਤੇ ਰਸਾਇਣ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਲਈ ਕੋਲਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ | ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵਪਾਰਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀਆ 60% ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਲੋੜਾਂ ਕੋਲੇ ਅਤੇ ਲਿਗਨਾਈਟ ਤੋਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ |
             à¨†à©›à¨¾à¨¦à©€ ਵੇਲੇ ਸਿਰਫ ਅਸਾਮ ਵਿਚ ਹੀ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ | ਓਦੋ ਕਾਰਖਾਨੇ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਸਨ  | ਪਰ ਤੇਲ ਦੀ ਖੋਜ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ |ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸਾਂ ਨਾਲ ਖਾਦਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ |
             à¨‡à¨¸ ਤਰਾਂ ਪਣ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਵੀ ਪਸਾਰ ਹੋਇਆ | ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸਰੋਤ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ | ਇਹ ਪਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਸੀ | ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਲੋਹਾ - ਇਸਪਾਤ ਉਦਯੋਗ ਇੰਗਿਨਰਿੰਗ ਉਦਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਉਦਯੋਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ | ਇਸ ਤਰਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸੱਚੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਕਤੀ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ |

51. ਜਾਂ

    ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਬਾਦੀ ਵਧਣ ਕਰਕੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ

    Answer:

    ਵੱਖ ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਆਰਥਿਕ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ :
    (i) ਖਾਦ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਸਮਸਿਆ : ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਵਸੋਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਖਾਧ | ਅਨਾਜ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ | ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਸਦਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਯੀ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਾ ਆਯਾਤ ਕਰਨਾ ਪਿਆ |
    (ii) ਮਕਾਨਾਂ ਦੀ ਸਮਸਿਆ :- ਵੱਧ ਵਸੋਂ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮਕਾਨਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾੜੀ ਹੈ | ਇਹਨਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਗੰਦੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਕਈ ਮੈਟਰੋ ਪੋਲਿਟਨ ਵਿਚ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ ਛੁਹੰਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ |
    (iii) ਨੀਵਾਂ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ :- ਵਸੋਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀ ਜੀਅ ਆਮਦਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟਹੈ | ਇਸ ਲਈ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਨੀਵਾਂ ਹੈ | ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਦੀਆ ਮੁਢਲੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਵਧਦੀ ਹੋਈ ਵਸੋਂ ਨਾਲ ਗ਼ਰੀਬੀ ਵਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਨੀਵਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ |
    (iv) ਬੇਰੁਜਗਾਰੀ :- ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਵੱਧ ਰਹੀ ਵਸੋਂ ਦੇ ਕਰਨ ਬੇਰੋਜਗਾਰੀ ਬਹੁਤ ਵਧਦੀ ਹੈ | ਭਾਰੀ ਵਸੋਂ ਵਾਲੇ ਦਿਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਵਾਸ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੇਰੋਜਗਾਰੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ |
    (v) ਨਿਰਭਰ ਜਨਸੰਖਆ :- ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕਰਾਜਸ਼ੇਲ ਜਨਸੰਖਆ ਉਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ |
    (vi)ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਸਿਆਵਾਂ :- ਵਸੋਂ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਮਾੜੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਭੈੜੀਆਂ ਸਫਾਈ ਸਥਿਤੀਆਂ ਕਰਕੇ ਮਹਾਮਾਰੀ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ|    

52. ਭਾਗ-ਅ (ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    8. ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਦੀ ਵਿਧੀ |

53. 9. ਭਾਰਤ 'ਚ ਬਿਜਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਤਾਪ ਸ਼ਕਤੀ, ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਅਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਣ ਹਨ | 

54. 10. ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਲਾਭ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਖਾਦ ਅਨਾਜ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਵਿਚ ਵਾਧਾ |

56. 11. ਲਘੂ ਉਦਯੋਗ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ 3 ਕਰੋੜ ਤੱਕ ਬਧੀ ਪੂੰਜੀ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ |

57. 12. ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਿਰਯਾਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?

    Answer:

    (i) ਪਟਸਨ ਦਾ ਸਾਮਾਨ (ii) ਚਾਹ 

58. 13. 12 ਵੀਂ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਕੀ ਹੈ ?

    Answer:

    1 ਮਾਰਚ 2012  à¨¤à©‹à¨‚ 31 ਮਾਰਚ 2017  

59. ਭਾਗ-ੲ (ਇਤਿਹਾਸ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    17. ਪੰਜਾਬ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਪੰਜਾਬ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦ - 'ਪੰਜ' ਅਤੇ 'ਆਬ' ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪੰਜ ਪਾਣੀਆਂ ਅਰਥਾਤ ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ |

61. 18. ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?

    Answer:

    ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 22 ਦਸੰਬਰ 1666 ਨੂੰ ਪਟਨਾ ਵਿਚ ਹੋਇਆ |

62. 19. ਚਾਬੀਆਂ ਵਾਲਾ ਮੋਰਚਾ ਕਿਉਂ ਲੱਗਾ ?

    Answer:

    ਅੰਗਰੇਜ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਗੋਲਕ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਦਬਾ ਰੱਖੀਆਂ ਸਨ | ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਚਾਬੀਆਂ ਵਾਲਾ ਮੋਰਚਾ ਲਗਾਇਆ |

63. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    20. ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੰਕਲਨ ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 'ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ' ਦੇ ਸੰਕਲਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਸਰ ਵਿਚ 'ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ' ਦੇ ਸੰਕਲਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ |ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 1604 ਵਿਚ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਓਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਫਿਰ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭੱਟਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕੀਤਾ | 

64. 21. ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?

    Answer:

    ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ (ਲਾਹੌਰ ਰਾਜ) ਦਾ ਆਖਰੀ ਸਿੱਖ ਹਾਕਮ ਸੀ |ਪਹਿਲੇ ਐਗਲੋਂ ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਮੇ ਉਹ ਨਾਬਾਲਿਗ ਸੀ |  à¨‡à¨¸ ਲਈ 1846 ਦੀ ਭਰੋਵਾਲ ਦੀ ਸੰਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਲਾਹੌਰ ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਕੌਂਸ਼ਲ ਆਪ ਰੈਜੈਂਸੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ | ਇਸ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਦੇ ਬਲਾਗ ਹੋਣ ਤੱਕ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸੀ | ਪਰ ਦੂਜੇ ਐਗਲੋਂ ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਮੁੜ ਹਾਰ ਗਏ | ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ 4 - à©« ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਵਿਚ ਸਾਲਾਨਾ ਪੈਨਸ਼ਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀ | ਪੰਜਾਬ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਗਿਆ |  

66. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ 125-130 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    22. ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?

     

    Answer:

    ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਗੁਰਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠੇ ਓਹਨਾ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਸਿੱਧ ਹੋਈ | ਓਹਨਾ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿਤਾ :
    (i) ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ :- ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ | ਓਹਨਾ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਵਿਚ 'ਬਾਲ ਬੋਧ' ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲਿਆ | ਅੱਜ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗਰੰਥ ਇਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹਨ |
    (ii) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ :- ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਇਕਠੀ ਕਰ ਕੇ ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਜੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਲਿਖਵਾਈ | ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆ ਸਿਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਲਗੇ |
    (iii) ਸੱਸੀ ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਦਾ ਖੰਡਨ :- ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾਏ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੰਨਯਾਸ ਦਾ ਪੁਰਚਾਰ ਕੀਤਾ | ਇਹ ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ | ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਤੋੜ ਲਿਆ |
    (iv) ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ :- ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ | ਓਹਨਾ ਨੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕੇ ਜੇ ਕੋਈ ਓਹਨਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਲੰਗਰ ਸ਼ਕਾਇਆ ਜਾਵੇ | ਇਥੇ ਹਾਰ ਵਿਯਕਤੀ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਭੇਦ ਭਾਵ ਦੇ ਭੋਜਨ ਕਰਦਾ ਸੀ | ਇਸ ਨਾਲ ਜਾਤ ਪਾਤ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਲਗਾ ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਸਾਰ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ |
    (v) ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ :- ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ | ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਸਮੇ ਇਹ ਨਗਰ ਸਿਖਾਂ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ | ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਸਿਖਾਂ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ |
    (vi) ਅਨੁਸ਼ਾਸ਼ਨ ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ :- ਗੁਰੂ ਜੀ ਬੜੇ ਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸ਼ਨ ਪਸੰਦ ਸਨ | ਓਹਨਾ ਨੇ ਸਤਾ ਤੇ ਬਲਵੰਡ ਨਾਮੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਬਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸ਼ਨ ਭੰਗ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚੋ ਕੱਢ ਦਿਤਾ | ਕਈ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਮੁਆਫ ਕਰ ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਹ ਨਾ ਮੰਨੇ | ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਭਾਈ ਲੱਧਾ ਜੀ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਤੇ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਮੁਆਫ ਕਰ ਦਿਤਾ |
     

67. ਜਾਂ

    ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਆਪਣੇ ਯੁੱਗ ਦਾ ਸੈਨਿਕ ਸੀ | ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਪਾਸੋ ਉਹ ਆਦੇਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਦਿੱਲ੍ਹੀ ਪੌਂਚ ਗਿਆ | ਉਸ ਨੇ ਮਾਲਵਾ ਦੁਆਬਾ ਤੇ ਮਾਝੇ ਦੇ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਭੇਜੇ | ਜਲਦੀ ਹੀ ਹਜਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ | ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਕਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ  à¨¬à¨¾à¨¬à¨¾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਬੜੇ ਹੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਜਾਲਮ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸੈਨਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਯੀ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਚਲ ਪਿਆ | ਇਥੋਂ ਉਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਮੁਹਿਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ |
    1. ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਸਬ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੋਨੀਪਤ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ | ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਰਫ 500 ਸਿੱਖ ਹੀ ਸਨ | ਪ੍ਰੰਤੂ ਓਥੋਂ ਦਾ ਫੌਜਦਾਰ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦੁਰੀ ਬਾਰੇ ਸੁਨ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਸਮੇਤ ਸ਼ਹਿਰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੌੜ ਗਿਆ |
    2. ਕੈਂਥਲ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਖਜਾਨੇ ਦੀ ਲੁੱਟ :- ਸੋਨੀਪਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਕੈਂਥਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੂਜਾ | ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਕੁਜ ਮੁਗ਼ਲ ਸੈਨਿਕ ਭੂਮੀ ਕਰ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਭੁਨਾ ਪਿੰਡ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ | ਇਸ ਕਰਕੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਭੁਨਾ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿਤਾ | ਕੈਂਥਲ ਦੇ ਫੌਜਦਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਹ ਹਾਰ ਗਿਆ | ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਦਾਰਾ ਧੰਨ ਖੋਹ ਲਿਆ |
    3. ਸਮਾਣੇ ਦੀ ਜਿੱਤ :- ਭੁਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਸਮਾਣੇ ਵੱਲ ਵਧਿਆ | ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜਲਾਦ ਸ਼ਯਦ ਜਲਾਲਉਂਦੀਨ ਓਥੋਂ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ | ਸਰਹਿੰਦ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਿਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜਲਾਦ ਸ਼ਾਸ਼ਲ ਬੇਗ਼ ਵੀ ਸਮਾਣੇ ਦੇ ਹੀ ਸਨ | ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਸਜਾ ਦੇਣ ਲਈ 26 ਨਵੰਬਰ 1709 ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਸਮਾਣਾ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ | ਲਗਭਗ 10,000 ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘੱਟ ਉਤਾਰ ਦਿਤਾ | ਸ਼ਯਦ ਜਲਾਲਉਂਦੀਨ, ਸ਼ਾਸ਼ਲ ਬੇਗ਼ ਤੇ ਬਾਸ਼ਲ ਬੇਗ਼ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿਤਾ | 
    4. ਘੁੜਾਮ ਦੀ ਜਿੱਤ :- ਲਗਭਗ ਇਕ ਹਫਤਾ ਬਾਅਦ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਘੁੜਾਮ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਬੋਲ ਦਿਤਾ | ਓਥੋਂ ਦੇ ਪਠਾਣਾ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ | ਪਰਣੁ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਭੱਜ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣੀ ਪਈ | ਘੁੜਾਮ ਵਿੱਚੋ ਵੀ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਧੰਨ ਮਿਲਿਆ |
    5. ਕਪੂਰੀ ਉਤੇ ਹਮਲਾ :-  à¨˜à©à©œà¨¾à¨® ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਕਪੂਰੀ ਪੁੱਜਾ ਓਥੋਂ ਦਾ ਹਾਕਮ ਕਦਮਉਦੀਨ ਹਿੰਦੂਆਂ ਉਤੇ ਬਹੁਤ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ | ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿਤਾ | ਉਸ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਨੂੰ ਜਾਲ ਕੇ ਸੁਵਾਹ ਕਰ ਦਿਤਾ |
    6. ਸਢੌਰਾ ਦੀ ਜਿੱਤ :- ਸਢੌਰਾ ਦਾ ਹਾਕਮ ਉਸਮਾਨ ਖਾਨ ਵੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲੋਕਾਂ ਉਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ | ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਨੇ ਪੀਰ ਬੁੱਧੂ ਸਾਹ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਦਿਤਾ ਸੀ | ਇਹਨਾਂ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਬਾਦਲ ਲੈਣ ਲਈ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸਢੌਰਾ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਸਮਾਨ ਖਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਖੂਬ ਲੁਟਿਆ |
    7. ਮੁਖਲਿਸਪੁਰ ਦੀ ਜਿੱਤ :- ਹੁਣ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਮੁਖਲਿਸਪੁਰ  à¨¤à©‡ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ | ਓਥੋਂ ਦੇ ਕਿਲੇ ਦਾ ਨਾਮ ਬਾਦਲ ਕੇ ਲੋਹਗੜ ਰੱਖਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਨਗਰ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਿਆ |
    ਚੱਪੜਚਿੜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਜਿੱਤ :- ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਰਹਿੰਦ ਸੀ | ਇਥੋਂ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਬਹੁਤ ਤੰਗ ਕੀਤਾ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਯੁਧਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਫੌਜ ਭੇਜੀ ਸੀ | ਓਹਨਾ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਕੰਦ ਵਿਚ ਚਿਣਿਆ ਗਿਆ | ਇਸ ਦਾ ਬਾਦਲ ਲੈਣ ਲਈ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ |ਸਰਹਿੰਦ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 16 ਕਿਲੋ ਮੀਟਰ ਪੁਰਬ ਵੱਲ ਚਪੜਚਿੜੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ 22 ਮਈ 1710 ਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚ ਜਲਦੀ ਹੀ ਘਸਮਾਨ ਦਾ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ | 
               à¨‰à¨¸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਇਕ ਰੁੱਖ ਤੇ ਟੰਗ ਦਿਤਾ | ਸੁੱਚਾਨੰਦ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਰਵਾਏ ਸਨ ਦੇ ਨੱਕ ਵਿਚ ਨਕੇਲ ਪਾ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਜਲੂਸ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ | ਸਿੱਖ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਲੁੱਟਮਾਰ ਕੀਤੀ |
    9. ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਤੇ ਜਲਾਬਾਦ ਉਤੇ ਹਮਲਾ :- ਜਿਸ ਸਮੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਦਾ ਸਵਰ੍ਨਰ ਦਲਾਲ ਖਾ ਆਪਣੀ ਹਿੰਦੂ ਪਰਜਾ ਤੇ ਘੋਰ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਉਸ ਸਮੇ ਉਹ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਵੱਲ ਵਧਿਆ | ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਉਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ | ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਨੂੰ ਜਿਤੇ ਬਿਨਾ ਹੀ ਵਾਪਸ ਅਉਣਾ ਪਿਆ | 
    10. ਜਲੰਧਰ ਦੁਆਬਾ ਤੇ ਅਧਿਕਾਰ :- ਬੰਦਾ ਬਹਾਦੁਰ ਦੀਆਂ ਜਿਤਾਂ ਤੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਜਲੰਧਰ ਦੁਆਬਾ ਦੇ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਓਥੋਂ ਦੇ ਫੌਜਦਾਰ ਸਮਸ਼ ਖਾ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਧਰੋਹ ਕਰ ਦਿਤਾ | ਬੰਦਾ ਬਹਾਦੁਰ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ | ਸਮਸ਼ ਖਾ ਨੇ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭੇਜਿਆ | ਰਾਹੋਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਦੋਨਾਂ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਜੇਤੂ ਰਹੇ |
    11. ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਬਟਾਲਾ, ਕਲਾਨੌਰ ਅਤੇ ਪਠਾਨਕੋਟ ਤੇ ਅਧਿਕਾਰ :- ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦੁਰ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਲੱਗਭਗ ਸੱਠ ਹਜਾਰ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਧਰੋਹ ਕੀਤਾ | ਜਲਦੀ ਹੀ ਓਹਨਾ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ , ਬਟਾਲਾ , ਕਲਾਨੌਰ , ਪਠਾਨਕੋਟ ਨੂੰ ਪਰ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ |     

68. ਭਾਗ-ਸ (ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    24. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਕੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ?

    Answer:

    ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਮੌਲਿਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ |

69. 25. ਲੋਕਮੱਤ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਲੋਕਮਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਜਨਤਾ ਦੀ ਰਾਏ ਜਾਨ ਮਤ ਤੋਂ ਹੈ |

71. 26. ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਮਰ ਕਿੰਨੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?

    Answer:

    ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੇਂਬਰ ਬਣਨ ਲਯੀ ਘਟੋ ਘੱਟ 25 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ |

72. 27. ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਉੱਚ ਅਦਾਲਤ ਕਿੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ?

    Answer:

    ਚੰਡੀਗ੍ਹੜ ਵਿਚ |

73. 28. ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਰੀਸ਼ਦ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਅਸਥਾਈ ਮੈਂਬਰ ਹਨ ?

    Answer:

    10 ਅਸਥਾਈ ਮੇਂਬਰ ਹਨ |

74. 29. ਮੁੱਖ-ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ? |

    Answer:

    ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜਪਾਲ 

76. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

     30. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ :- ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਆਪਣੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਰਾਜਪਾਲ ਨੂੰ ਭੇਜਦਾ ਹੈ |
    ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੀ ਵੰਡ :- ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਮੰਤਰੀਆਂ ਵਿਚ ਵਿਭਾਗ ਵੰਡਦਾ ਹੈ |
    ਮੰਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ :- ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੰਤਰੀ ਤੋਂ ਤ੍ਯਾਗ ਪਾਤਰ ਮੰਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਕੋਈ ਤ੍ਯਾਗ ਪਾਤਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਹ ਕਰੇ ਤਾਂ ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ |
    ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਮੁਖੀ :- ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੀ ਬੈਠਕ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਸਿਆਂ ਬੈਠਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ |

77. 31. ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਨੀਤੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1885 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ | ਇਹ ਦਲ ਅਜੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਹੈ | ਇਸ ਦਲ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਵਰਨਣ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੈ -
    (i) ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੇਖਤਾ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ |
    (ii) ਸਮਾਜਵਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਉਦਾਰਵਾਦ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ |
    (iii) ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਉਦਯੋਗ ਦਾ ਦਰਜ ਦੇਣਾ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਵਿਆਜ ਤੇ ਕਰਜਾ ਦੇਣਾ, ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਾ ਉਚਿਤ ਮੁੱਲ ਦਿਵੌਣਾ ਆਦਿ |
    (iv) ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਲਾਈਸੇਂਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਉਣਾ ਅਤੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਤੇ ਪੂੰਜੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ |
    (v) ਗ਼ਰੀਬੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਰੁਜਗਾਰੀ ਨੂੰ ਰੁਜਾਰ ਦੇਣਾ, ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਤੇ ਪੱਛੜੇ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਧਨ ਨਾਲ ਮਦਦ ਕਰਨੀ |
    (vi) ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਰਗਾਂ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ |
    (vii) ਗੁੱਟ ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਅਪਨਾਉਣੀ | 

78. 32. ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਰਮਾਣੂ ਨੀਤੀ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਨੀਤੀ :- ਪਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਰਮਾਣੂ ਨੀਤੀ ਦਾ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਅਧਾਰ ਹੈ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਮੰਤਵਾਂ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਹੈ | 
          ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੰਚਾਂ ਉਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ ਪਾਰ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤੀ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਨੀਤੀ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਚੀਨ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਬਣਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਸਲਾਮੀ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ | ਇਸ ਸੁੰਦਰ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪੋਖਰਾਨ (ਰਾਜਸਥਾਨ) ਵਿਚ ਇਕ ਧਮਾਕਾ ਕੀਤਾ ਸੀ , ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆ ਵੱਡੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿਤਾ| 1998 ਪੋਖਖਰਾਂ ਵਿਚ ਪਰਮਾਣੂ ਧਮਾਕਾ ਕਰ ਕੇ  à¨­à¨¾à¨°à¨¤ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੇਮ੍ਬਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ | 

79. 14. ਸਰਕਾਰੀ ਬਜਟ ਘਾਟੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? 

    Answer:

    ਸਰਕਾਰੀ ਬਜਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਗੇ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋ ਕੋਈ ਵੀ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਘਾਟੇ ਦੀ ਵਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ :
    (i)ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ਘਾਟੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕਾਂ ਤੋਂ ਕਾਰਜਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕਾਂ ਇਹ ਕਰਜਾ ਨਵੇਂ ਨੋਟ ਛਾਪ ਕੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ |
    (ii)ਸਰਕਾਰੀ ਖਜਾਨੇ ਵਿਚ ਪਈ ਹੋਈ ਨਗਦ ਜਮਾ ਕਢਵਾ ਕੇ ਘਾਟੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ |
    (iii) ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਮਾਤਰਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਵੀਂ ਸੁੰਦਰ ਜਾਰੀ ਕਰਨਾ |
          ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮੁਦਰਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਵਧਣ ਦੀ ਆਮ ਤੋਰ ਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਘਾਟੇ ਦੇ ਵਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਹਿਸਾ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਹੋ ਰੁਪਇਆ ਉਧਾਰ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |  

81. 15 ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ?

    Answer:

    ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ :- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ | ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਰਥਿਕ ਯੋਜਨਾਬੰਧੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ 1 % ਪਤੀ ਸਾਲ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ , ਇਸ ਤਰਾਂ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਇਕ ਗਤੀਹੀਣ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਸੀ | ਪੰਜ ਸਾਲ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਮਿਆਦ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਵਾਧਾ ਦਰ ਔਸਤਨ 4 % ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਰਹੀ ਹੈ | ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਦੀ ਵਾਧਾ ਦਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ |
    ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ : ਅਜਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਵਾਧਾ ਦਰ ਲਗਭਗ ਸਿਫ਼ਰ ਰਹੀ ਸੀ , ਪਰ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮੇ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ 2 % ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ |
    ਪੂੰਜੀ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਦਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ : ਹਰੇਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਪੂੰਜੀ ਨਿਰਮਾਣਤਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਮਹਤਵ ਹੈ | ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਸੀ ਮਿਆਦ ਪੂੰਜੀ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣ ਦਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ |
    ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਚ ਸੰਗਠਿਤ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਹਰਿ ਕ੍ਰਾਂਤੀ :- ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਕਿਸਮ  à¨¦à¨¾ ਹੈ | ਇਸ ਭੂਮੀ ਸੁਧਾਰ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕੇ ਹਨ ਪਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮਾਨਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਸੀਮਿਤ ਸੁਧਾਰ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਯੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ ਹੈ | ਦੂਜਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਉਤੇ ਵੀ ਕਾਫੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ |

Question paper 3

1. 1. Whatis meant bY Sex Ratio ?

   Answer:

2. 2. Name the national Animal and Bird of India.

   Answer:

3. 3. When was the present Punjab state created ?

   Answer:

4. 4. Write about the Metro Services of Indian Railways' ?

   Answer:

6. 5. Why is river Godawari known as the old Ganga of the south ?

   Answer:

7. 6. Explain in detail about the cultivation of wheat in India.  

   or

   Which elements affect the climate of India ?

   Answer:

8. 7. Show on the map of India :

   (i) OneArea of Alluvial Soil

   (ii) Shimla

   (iii) Satpura Mountain

   (iv) Manganese ProducingArea

   (v) Telangana.

   Answer:

9. 8. What is meant by deficit financing ?

   Answer:

11. 9. What are the sources of irrigation in India ?

    Answer:

12. 10. When rvas Green revolution started in India ?

    Answer:

13. 11. What is meant by cottage industries ?

    Answer:

14. 12. Mention two major imports of India.

    Answer:

16. 13. What is the duration of first five year plan ?​​​​​​​

    Answer:

17. 14. Describe the main problems of Indian Agriculture.

    Answer:

18. 15. Mention the main problems of cottage and small scale industries in India.

    Answer:

19. 16. How one can estimate Per Capita Income ?

    Answer:

21. 17 What is the meaning ofthe term 'Doab'?

    Answer:

22. 18. When was Maharaja Ranjit Singh born ? What was his father's name ?

    Answer:

23. 19. Why was the 'Guru ka Bagh Morcha' organized ?

    Answer:

24. 20. What do you know about the'Akal Thkht'?

    Answer:

26. 21. Which were the reasons of Jalianwala Bagh incident ?

    Answer:

27. 22. What was the contribution of Guru Arjan Dev ji to the development of Sikhism ?

    or

    Explain the main victories of Maharaja Ranjit Singh.

    Answer:

28. 23. Fill in the map of Punjab (Before 1947 A.D):

    (i) Amritsar

    (ii) Gurdas Nangal

    (iii) Lahore

    (iv) Mudki

    (v) RamNagar.

    Answer:

29. 24. Write one important feature of the Indian Constitution.

    Answer:

31. 25. What is meant by Multi party system.

    Answer:

32. 26. What is the minimum age required to become a nrember of the Rajya Sabha ?

    Answer:

33. 27. Mention the term of the office of the judge of the High Court.

    Answer:

34. 28. When was the UNO born ?

    Answer:

36. 29. Who can appoint the Governor ?

    Answer:

37. 30. Explain three powers of the Prime Minister.

    Answer:

38. 31. Mention three policies and programmes of the Bhartiya Janta Party.

    Answer:

39. 32. Write a brief note on the Panchsheel.

    Answer:

41. 

    Answer:

42. 

    Answer:

43. ਭਾਗ-ੳ (ਭੂਗੋਲ) 

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ

    1. ਲਿੰਗ-ਅਨੁਪਾਤ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕ ਹਜਾਰ ਮਰਦਾਂ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਤੋਂ ਹੈ |

44. 2. ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਸ਼ੂ ਅਤੇ ਪੰਛੀ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ?

    Answer:

    ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਸ਼ੂ - ਸ਼ੇਰ ,    

    ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੰਛੀ :- ਮੋਰ 

46. 3. ਸਾਡੇ ਅਜੋਕੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?

    Answer:

    1 à¨¨à¨µà©°à¨¬à¨°  1966 à¨ˆ:

47. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    4. ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਾਂ ਦੀ ਮੈਟਰੋ ਰੇਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਉ ।

    Answer:

    ਮੈਟਰੋ ਰੇਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੋਂ ਭਾਵ ਭੂਮੀ ਦੇ ਥੱਲੇ ਚਲਾਨ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇਲਾਂ ਤੋਂ ਹੈ | ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਰੇਲਾਂ ਸਿਰਫ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿਚ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ | ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਰੂਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ | ਕੋਲਕਾਤਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸੰਘਣਾ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ | ਇਸ ਲਈ ਭੂਮੀ ਤੇ ਰੇਲ ਮਾਰਗ ਨਹੀਂ ਵਿਛਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ | ਇਸ ਕਾਰਨ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜਾਈ ਸੰਭੰਧੀ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਥੇ ਭੂਮੀਗਤ ਰੇਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਢਿਲੀ ਵਿਚ ਵੀ ਮੈਟਰੋ ਰੇਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹਰ ਰੋਜ ਲੱਖਾਂ ਯਾਤਰੀ ਲਾਭ ਉੱਠਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਛੇਤੀ ਹੀ ਇਸਦਾ ਵਿਸ਼ਥਾਰ ਪੂਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਦਿੱਲ੍ਹੀ ਵਿਚ ਹੋ ਜਾਏਗਾ | ਇਹ ਵਰਤਮਾਨ ਸਦੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ |

48. 5. ਗੋਦਾਵਰੀ ਨੂੰ ਦੱਖਣ ਦੀ ਬੁੱਢੀ ਗੰਗਾਂ ਕਿਉਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?

    Answer:

    ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਡੀ ਨਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਗੰਗਾ ਉਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਡੀ ਨਦੀ ਹੈ | ਗੰਗਾ ਦੀ ਤਰਾਂ ਗੋਦਾਵਰੀ ਵੀ ਰਾਸੇ ਵਿਚ ਕਈ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਇਕ ਡੂੰਘੀ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਲੱਗਦੀ ਹੈ | ਐੱਸ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਲਗਭਗ ੧੯੦ ਹਜਾਰ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਜਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਵਿਸ਼ੇਸਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ |

49. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ 125-130 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    6. ਦੇਸ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਕਣਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਾਜ਼ੀ ਫ਼ਸਲ ਹੈ |
    ਭੂਗੋਲਿਕ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ :- 
    1  à¨•à¨£à¨• ਨੂੰ ਬੀਜਦੇ ਸਮੇ ਠੰਡੀ ਅਤੇ ਮਿਲੀ ਪਕੜੇ ਸਮੇ ਗਰਮ ਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਜਲਵਾਯੁ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ |
    2  à¨•à¨£à¨• ਦੀ ਖੇਤੀ ਸਾਧਾਰਨ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਦੇ ਲਈ 50 ਸੈਂ ਮੀ ਤੋਂ 75 ਸੈਂ ਮੀ ਤਕ ਵਰਖਾ ਅਨੁਕੂਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਵਰਖਾ ਥੋੜਾ ਥੋੜਾ ਸਮੇ ਪਿੱਛੋਂ ਰੁਕ ਰੁਕ ਕੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | 
    3 ਕਣਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਯੀ ਮਿੱਟੀ ਉਪਜਾਊ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਡੋਮੀਟ ਮਿੱਟੀ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ |
    4 ਕਣਕ ਲਈ ਭੂਮੀ ਸਮਤਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਸਿੰਜਾਈ ਲਈ ਕਠਨਾਈ ਨਾ ਹੋਵੇ |
    ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ :- ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਬ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੇਤੀ ਕਣਕ ਉਤਾਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪੈਂਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਦੂਸਰਾ ਸਥਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੈ | ਹਰਿਆਣਾ ਵੀ ਕਣਕ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ | ਹਨ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਿਹਾਰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਛਤੀਸਗੜ੍ਹ , ਰਾਜਸਥਾਨ , ਗੁਜਰਾਤ , ਜਮੁ - ਕਸ਼ਮੀਰ , ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਰ ਵਿਚ ਵੀ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ |
    ਉਤਪਾਦਨ :- ਹਰਿ ਕੰਤਿ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕਣਕ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਇਆ ਹੈ | 1960 - 61  à¨µà¨¿à¨š ਇਸ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕੇਵਲ 1 ਕਰੋੜ 60 ਲੱਖ ਟਨ ਸੀ | 2000 - 01 ਵਿਚ ਇਹ ਵੱਧ ਕੇ 6 ਕਰੋੜ 87 ਲੱਖ ਟਨ ਹੋ ਗਿਆ | 

51. ਜਾਂ

    ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਤੱਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ?

    Answer:

    ਭਾਰਤ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਵਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ | ਹਨ ਵਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਨੇਕ ਤੱਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :- 
    ਭੁ ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਦੂਰ :- ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਉਤਰੀ ਗੋਲ - ਅਰਧ ਵਿਚ ਭੁ ਮੱਧ ਰਿਹਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ | ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪਰਬਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਤਾਪਮਾਨ ਉਚਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਇਸੇ ਲਯੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਗਰਮ ਪੌਣ ਪਾਣੀ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
    ਧਰਾਤਲ :- ਇਕ ਪਾਸੇ ਹਿਮਾਲੀਆ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਮੱਧਵਰਤੀ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਅਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਬਫਿਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ੀਟ ਲਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਉਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਉੱਚੀਆਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਤੋਂ ਅਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਮਾਨਸੂਨ ਪੋਣਾ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਾਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਵਰਖਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ |
    ਵਾਧੂ ਦਬਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ :- ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਰੇਖਾ ਵੱਲ ਸਿੱਧੀਆਂ ਪੈਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ | ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਤਰੀ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਤਰ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਘਾਟ ਹਵਾ ਦੇ ਦਬਾਅ ਵਾਲੇ ਕੇਂਦਰ ਬਣਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |
    ਮੋਸਮੀ ਪੋਣਾ :- (i) ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਸਰਦੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦੇ ਦਬਾਮ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ 6  à¨®à¨¹à©€à¨¨à©‡ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਖਲ ਵਲ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ 6 ਮਹੀਨੇ ਥਲ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਪੌਣਾ ਚਾਲਾਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ 
    (ii) ਧਰਾਤਲ ਤੇ ਚਾਲਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਮੋਦਮੀ ਪੌਣਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰੀ ਚਾਕਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਚੱਕਰਵਾਤ ਅਤੇ ਭੁ ਮੱਧ ਸਗਰੀ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਮੌਸਮੀ ਗੜਬੜੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਤਰੀ ਭਾਗਾਂ ਤਕ ਆ ਪੂਜਾ ਹੈ ਤੇ ਭਰਪੂਰ ਵਰਖਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ |  

52. ਭਾਗ-ਅ (ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    8. ਘਾਟੇ ਦੀ ਵਿੱਤ ਵਿਵਸਥਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਆਮਦਨ ਤੋਂ ਖਰਚਾ ਵੱਧ ਹੋਣ ਤੇ ਘਾਟੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨਾ ਹੀ ਘਾਟੇ ਦੀ ਵਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹੈ |

53. 9. ਭਾਰਤ ’ਚ ਸਿੰਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?

    Answer:

    ਖੂਹ , ਟਿਊਬਵੈੱਲ , ਤਲਾਬ , ਨਹਿਰਾਂ ਆਦਿ |

54. 10. ਭਾਰਤ 'ਚ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਸਾਲ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    1966 - 67 ਈ:

56. 11. ਕੁਟੀਰ ਉਦਯੋਗਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਕੁਟੀਰ ਉਦਯੋਗਾਂ ਤੋਂ ਭਾਵ ਉਸ ਉਦਯੋਗ ਤੋਂ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਹੀ ਛੱਤ ਦੇ ਹੇਠ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਜਾਂ ਅੰਸ਼ਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

57. 12. ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਆਯਾਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?

    Answer:

    ਮਸ਼ੀਨ ਪੈਟਰੋਲ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲ ਉਤਪਾਦ  

58. 13. ਪਹਿਲੀ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    1951 - 56

59. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    14. ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਸਿਆਵਾਂ :- ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਪਿਛੜੇਪਨ ਦਾ ਇਕ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਉਤੇ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਲੋਕ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਜਮੀਨ ਉਤੇ ਜਾਨ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਦਬਾਉ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਪਵੰਡ ਅਤੇ ਵਿਖੰਡਨ ਦੀ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਛਿਪੀ ਹੋਈ ਬੇਰੋਜਗਾਰੀ ਵਿਧੀ ਹੈ | 
    ਤਕਨੀਕੀ ਸਮਸਿਆਵਾਂ :- ਸਿੰਜਾਈ ਦੀਆ ਗਾਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ 
    ਪੁਰਾਣੇ ਖੇਤੀ ਔਜਾਰ 
    ਖੇਤੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਤਰੀਕੇ 
    ਉਨਿਤ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਘਾਟ  
    ਖਾਦ ਦੀ ਘਾਟ 
    ਦੋਸ਼ਪੂਰਨ ਵਿਕਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 
    ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਟੀਂਡਿਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ 
    ਸਾਥ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ 

61. 15. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਘੂ ਅਤੇ ਟੀਰ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਲਘੂ ਅਤੇ ਕੁਤਰ ਉਦਯੋਗ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਸਮਸਿਆਵਾਂ :- 
    (i) ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਸਮਸਿਆ :- ਇਹਨਾਂ ਉਦਯੋਗ ਧੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਚਾ ਸਾਲ ਉਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਅਤੇ ਜੋ ਮਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਕਿਸਮ ਬਹੁਤ ਘਟੀਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਮੂਲ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਦੇਣ ਪੈਦਾ ਹੈ | 
    (ii) ਵਿਤ ਦੀ ਸਮਸਿਆ :- ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹਨ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਕਰਜਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ |
    (iii) ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਢੰਗ :- ਇਹਨਾਂ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਢੰਗ ਹੀ ਆਪਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਨ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਘਾਟ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕਾਈ ਲਾਗਤ ਜਿਆਦਾ ਹੈ |
    (iv) ਵਿਕਰੀ ਸੰਬੰਧੀ ਕਠਨਾਈਆਂ :- ਇਹਨਾਂ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਮਾਲ ਵਡੇ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਮਾਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ |
    (v) ਵਡੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰ੍ਤੀਯੋਗਤਾ :- ਇਹਨਾਂ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਡੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਲਈ ਛੋਟੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਸਾਲ ਵਡੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਮਾਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਟਿਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ |
     

62. 16. ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?

    Answer:

    ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ :- ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਜਨਸੰਖਿਆ ਨਾਲ ਭਾਗ ਦੇ ਕੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ |
     à¨ªà©à¨°à¨¤à©€ ਵਿਯਕਤੀ ਆਮਦਨ = ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ / ਜਨਸੰਖਿਆ 

63. ਭਾਗ-ੲ (ਇਤਿਹਾਸ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    17. ਦੁਆਬ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਦੋ ਦਰੀਆਵਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਦੁਆਬਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ |

64. 18. ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਸੀ ?

    Answer:

    ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 13 ਨਵੰਬਰ 1780 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਤੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮਹਾ ਸਿੰਘ ਸੀ |

66. 19. ਗੁਰੂ ਦਾ ਬਾਗ਼ ਮੋਰਚਾ ਕਿਉਂ ਲੱਗਾ ?

    Answer:

    ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 'ਗੁਰੂ ਦਾ ਬਾਗ' ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਸੁੰਦਰ ਦਾਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਮੋਰਚਾ ਲਗਾਇਆ |

67. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ

    20. ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?

    Answer:

    ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ ਸਨ | ਪਰ ਸੰਸਾਰਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਇਕ ਨਵਾਂ ਭਵਨ ਬਣਾਇਆ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ | ਇਸ ਨਵੇਂ ਭਾਵਾਂ ਵਿਚ 12 ਫੁੱਟ ਉਚਾ ਇਕ ਚਬੂਤਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ | ਇਸ ਚਬੂਤਰੇ ਤੇ ਬਾਥ ਕੇ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਕਰਨ ਲਗੇ | ਇਸ ਥਾਂ ਉਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੈਨਿਕ ਨੂੰ ਵੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਨ | ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਹ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ |

68. 21. ' ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ ?

    Answer:

    ਰੋਲਟ ਬਿਲ :- 1919 ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 'ਰੋਲਟ ਬਿੱਲ' ਪਾਸ ਕੀਤਾ | ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜਨਤਾ ਤੇ ਜਾਬਰ ਲਈ ਕਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿਤੀਆਂ ਗਈਆਂ | ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ |
    ਡਾ: ਸਤਪਾਲ ਅਤੇ ਡਾ: ਕਿਚਲੂ ਦੀ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ :- ਰੋਲਟ ਬਿੱਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹੜਤਾਲ ਹੋਈ | ਕੁਜ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਦੰਗੇ ਵੀ ਹੋਏ | ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਲੋਕਪ੍ਰਿਆ ਨੇਤਾਵਾਂ ਡਾ: ਸਤਪਾਲ ਤੇ ਡਾ: ਕਿਚਲੂ ਨੂੰ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ | ਇਸ ਲਈ ਜਨਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਭੜਕ ਉੱਠੀ |
    ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦਾ ਕਤਲ :- ਭੜਕੇ ਹੋਈ ਲੋਕਾਂ ਉਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਗਈ | ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿਤਾ | ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਸੌਪ ਦਿਤਾ ਗਿਆ |
           à¨‡à¨¹à¨¨à¨¾à¨‚ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਆਮ ਸਭਾ ਹੋਈ ਜਿਥੇ ਭਿਆਨਕ ਕਤਲਕਾਂਡ ਹੋਇਆ |

69. 22. ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?

    Answer:

    ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ | ਓਹਨਾ ਦੇ ਯਤਨ ਨਾਲ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਮਿਲੇ | ਇਹੋ ਨਹੀਂ ਓਹਨਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਸ ਸੰਕਲਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਓਹੀ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚ ਰਾਮਾਇਣ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ ਤੇ ਇਸਾਈਆਂ ਵਿਚ ਬਾਈਬਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ - 
    ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਕਮਾਂ ਤੇ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਵਰਨਣ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੈ -
    1 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ :- ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ ਸਾਂਥੋਕਸਰ ਨਾਮਿ ਸਰੋਵਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ  à¨¦à¨¾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ | ਓਹਨਾ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਇਕ ਸੁਰ ਰਖਵਾਇਆ | ਇਹ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਯੀ ਖੁਲਆਂ ਹੈ |
    2 ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ :- ਗੁਰੂ ਅਰਜਨਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ , ਸਰੋਵਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ | ਤਰਨਤਾਰਨ ਵੀ ਹਨ ਵਿੱਚੋ ਇਕ ਹੈ | ਤਰਨਤਾਰਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਓਹਨਾ ਨੇ ਮਾਝੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਰਵਾਇਆ | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਤਰਾਂ ਤਾਰਤਾਰਨ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ |
    3 ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ :-  à¨—ੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਲਾਹੌਰ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਡੱਬੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਇਕ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ | ਇਸ ਬਾਉਲੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਲ ਨੇੜੇ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ |
    4 ਹਾਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰੀ ਤੇ ਛੇਹਰਟਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ :- ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਬਿਆਸ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਪੁਰ ਨਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਓਹਨਾ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਖੂਹ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿਉਕਿ ਇਸ ਖੂਹ ਤੇ ਛੇ ਹਰਟ ਚਲਦੇ ਸਨ , ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਛੇਹਟਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਨ ਲੱਗਾ |
    5 ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣਾ :- ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 1593 ਈ ਵਿਚ ਜਲੰਧਰ ਦੁਆਬਾ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਰੱਖਿਆ | ਇਥੋਂ ਓਹਨਾ ਨੇ ਇਕ ਸਰੋਵਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਜੋ ਗੰਗਸਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ |
    6 ਸੰਸਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ :- ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਆਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਦਾ 10 ਭਾਗ (ਦਸਵੰਧ) ਜਰੂਰੀ ਤੋਰ ਤੇ ਮਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਜਮਾ ਕਰਵਾਓ | ਸੰਸਦ ਵਿਸਾਖੀ ਤੇ ਇਸ ਰਕਮ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਖਜਾਨੇ ਵਿਚ ਜਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ | ਰਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿੱਧੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਲਗੇ | ਇੰਨ੍ਹਾ ਨੂੰ 'ਸੰਗਤੀਆਂ' ਖੰਡੇ ਸਨ |
    7  à¨†à¨¦à¨¿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੰਕਲਨ :- ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਕਰ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਸਰ ਵਿਚ 'ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ' ਦੇ ਸੰਕਲਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ | ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿਤਾ | ਅੰਤ ਵਿਚ 1604 ਈ ਵਿਚ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਓਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ , ਫਿਰ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕੀਤਾ | 
    8  à¨˜à©‹à©œà¨¿à¨†à¨‚ ਦਾ ਵਪਾਰ :- ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜੀਆਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਨੇ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ | ਉਸ ਸਮੇ ਘੋੜੀਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਸੀ | ਸੀਟ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖ ਆਮਿਰ ਹੋ ਗਏ ਹੁਣ ਓਹਨਾ ਲਯੀ ਦਸਵੰਦ ਦੇਣਾ ਔਖਾ ਨਾ ਰਿਹਾ |
          ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਕਾਫੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੇ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ |

71. ਜਾਂ

    ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਿੱਤਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆ ਲਾਹੌਰ , ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ , ਅਟਕ, ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਵਰਨਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ |
    1 ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਜਿੱਤ :- ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਭੰਗ ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਚੇਤ ਸਿੰਘ, ਮੋਹਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸੀ |
    ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਹਨ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਚੁਕੇ ਸੀ | ਇਸ ਲਈ ਓਹਨਾ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਿਆ | ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੈਨਾ ਲੈ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਬੋਲ ਦਿਤਾ | ਮੋਹਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਡ ਕੇ ਦੌੜ ਗਏ | ਇੱਕਲਾ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ , ਪਰ ਹਰ ਗਿਆ | ਇਸ ਸਮੇਂ 7 ਜੁਲਾਈ 1999 ਈ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਹੇਠ ਆ ਗਿਆ |
    ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਜਿੱਤ :- ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਵਾਂਗ ਡੋਰ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਮਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੇਠ ਵਿਚ ਸੀ | ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾਈ ਸੁੱਖਾ ਨੂੰ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਥਿਤ ਲੋਹਗੜ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜ਼ਮਜ਼ਮਾ ਤੋਪ ਉਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦੇਵੇ , ਪਰ ਮਾਈ ਸੁੱਖਾ ਨੇ ਉਸ ਸੀ ਇਹ ਮੰਗ ਠੁਕਰਾ ਦਿਤੀ | ਇਸ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਮਾਈ ਸੁੱਖਾ ਨੂੰ ਹਰ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ |
    3  à¨®à©à¨²à¨¤à¨¾à¨¨ ਦੀ ਜਿੱਤ :- ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸਮੇ ਵਪਾਰਿਕ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਸੀ | 1818 ਈ ਤਕ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਛੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਪਰ ਹਰ ਵਾਰੀ ਓਥੋਂ ਦਾ ਪਠਾਣ ਹਾਕਮ ਮੁਜ਼ਫਰ ਖਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਦੇ ਪਿੱਛਾ ਛੁਡਵਾ ਲੈਂਦਾ 1818 ਈ ਵਿਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਚ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ | ਉਸ ਨੇ ਸਿਮਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਡੇ ਪੁੱਤਰ ਖੜਾਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ 25 ਹਜਾਰ ਸੈਨਿਕ ਭੇਜੇ | ਸਿੱਖ ਸੈਨਿਕ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ | ਮੁਜ਼ਫਰ ਖਾ ਨੇ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚੋ ਸਿੱਖ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ | ਅੰਤ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਕਬਜਾ ਹੋ ਗਿਆ |
    4  à¨•à¨¶à¨®à©€à¨° ਦੀ ਜਿੱਤ :- ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਫਤਹਿ ਖਾ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਜਿੱਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਹਿਸਾ ਨਾ ਦਿਤਾ | ਇਸ ਲਈ ਹੁਣ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਲਈ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇਕ ਸੈਨਾ ਭੇਜੀ | ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪ ਦਿਆਲ ਦੇ ਨਾਲ ਗਿਆ | ਪਰ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਨਾ ਮਿਲੀ | 1819 ਈ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਫਰ ਸੈਨਾ ਭੇਜੀ | ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਜਾਬਰ ਖਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਗੇ ਵਧਿਆ ਪਰ ਸੁਪਨ ਨਾ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਰਾਰੀ ਹਰ ਹੋਈ |

72. ਭਾਗ-ਸ (ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ)

    ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    24. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰਿਤ ਸੰਵਿਧਾਨ ਹੈ |
    ਮੌਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰ :- ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਤੀਜੇ ਅਧਿਆਏ ਵਿਚ ਮੌਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ | ਇਸ ਵਿਚ ਸਮਾਨਤਾ ਸੁਤੰਤਰਤਾ , ਧਾਰਮਿਕ ਅਜਾਦੀ ਸੋਸਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਧਿਕਾਰ , ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਉਪਚਾਰਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਅਧਿਕਾਰ , ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ | 
     

73. 25. ਬਹੁਦਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

    Answer:

    ਬਹੁਦਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੇਠ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਭਾਰਤ |

74. 26. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕਿੰਨੀ ਉਮਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?

    Answer:

    30 ਸਾਲ 

76. 27. ਹਾਈਕੋਰਟ ਉੱਚ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਕਿੰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

    Answer:

    ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ 62 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕ ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ ਤੇ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ |

77. 28. ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?

    Answer:

    24 ਅਕਤੂਬਰ 1945 ਨੂੰ 

78. 29. ਰਾਜਪਾਲ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ?

    Answer:

    ਰਾਜਪਾਲ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ 'ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ' ਕਰਦਾ ਹੈ |

79. ਨੋਟ : ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ :

    30. ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

    Answer:

    (i) ਉਹ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਉਹ ਹੀ ਓਹਨਾ ਵਿਚ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਉਹ ਜਦੋ ਚਾਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਕਾਰਜ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਲਾਇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਮਤਲਬ ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਤਰੀ ਹਟਾ ਕੇ ਨਵੇਂ ਮੰਤਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ | 
    (ii) ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀਆ ਬੈਠਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਓਹਨਾ ਦੀ ਮਿਤੀ ਸਮੇ ਤੇ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਨੁਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ |
    (iii) ਉਹ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ |

81. 31. ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਨੀਤੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਗਠਨ 6 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਨੂੰ ਹੋਇਆ | ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਦਲ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਚ ਸਮਾਗਮ ਹੈ | ਇਸ ਦਲ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਵਰਨਣ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੈ | 
    (i) ਧਾਰਾ 370 ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ |
    (ii) ਸਮਾਨ ਸਿਵਲ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ |
    (iii)ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਪਹਿਨ ਦੇਣਾ |
    (iv) ਬੇਰੁਜਗਾਰੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ |
    (v) ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤ ਬਣਾਉਣਾ |

82. 32. ਪੰਚਸ਼ੀਲ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।

    Answer:

    29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1954 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚਾਉ-ਇਨ-ਲਾਇ ਦੀ ਦਿੱਲ੍ਹੀ ਵਿਚ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਹੋਈ | ਇਸ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਓਹਨਾ ਨੇ ਆਪਸੀ ਸੰਭੰਧਨ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਿੰਧਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਢਾਲੰ ਦਾ ਫੈਂਸਲਾ ਕੀਤਾ | ਹਨ ਹੀ ਪੰਜ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਪਚਸ਼ੀਨ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਪੰਜ ਸਿੰਧਾਂਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ |
    (i) ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭੂਸਤਾ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਦਾ ਆਦਰ|
    (ii) ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਤੇ ਹਮਲਾ ਨਾ ਕਰਨਾ |
    (iii) ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਅੰਦਾਜੀ ਨਾ ਕਰਨਾ |
    (iv) ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਪਰਸਪਰ ਸਹਿਯੋਗ |
    (v) ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸਹਿਹੋਂਦ |
            ਪੰਚਸ਼ੀਲ ਦਾ ਮੁਖ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਮਾਨਵ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਯੁਧਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਚੋਣਾਂ ਹੈ | ਚੀਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਦੇਸ਼ ਪੰਚਸ਼ੀਲ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿਤੀ | ਅੱਜ ਪੰਚਸ਼ੀਲ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹੈ |